سرمقاله، مهم‌ترین یادداشت یک روزنامه است، جایی که موضع‌گیری رسمی آن رسانه درباره‌ی یک موضوع جدی مطرح می‌شود و معمولاً یکی از اعضای باسابقه‌ی تحریریه و اغلب سردبیر، آن را می‌نویسد. سرمقاله، نماینده‌ی تفکرات یک رسانه است که رأی ارکان اصلی مجموعه را مخابره می‌کند.
سرمقاله، در دسته‌بندی انواع قالب‌های رسانه‌ای، جزء یادداشت‌ها است و به همین خاطر بر خلاف خبر و گزارش، می‌توانید از تحلیل و نظرات شخصی خود در آن استفاده کنید. سرمقاله از این نظر که یک یادداشت است، نیازمند رعایت تمام نکاتی است که برای نگارش یادداشت لازم هستند. اما چون یادداشتی مهم و خاص است، مستلزم به کارگیری راهکارهایی فراتر از یادداشت‌های دیگر است. در مقاله‌ی «یادداشت، لقمه‌ای از جنس هنر و رسانه» به بیان نکاتی پیرامون یادداشت نویسی پرداختیم. در ادامه اما سرمقاله را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
مثل من فکر کن!
همان‌طور که ذکر شد سرمقاله، بیانگر موضع رسانه در قبال یک موضوع است. برای مثال در زمان انتخابات اخیر مجلس شورای اسلامی، روزنامه‌های مختلف، مواضع خود را در قالب سرمقاله‌هایشان ازائه دادند؛ رسانه‌هایی که هر کدام نظر و دغدغه‌ی خاصی دراین‌باره داشتند.
روزنامه‌نگاری که خالق سرمقاله است باید بتواند با استدلال‌های قوی و یک منطق مستحکم، مخاطب را قانع کند که حرف درست و متقن در میان نظرات مختلف رسانه‌ها، تحلیل همین روزنامه است. بنابراین کسی که می‌خواهد سرمقاله بنویسد باید علاوه بر مهارت‌های روزنامه‌نگاری به علم منطق و قدرت بحث و جدل نیز مسلح شود. سرمقاله اگر اقناع‌کننده باشد، رسانه را به اصلی‌ترین هدف خود یعنی اثرگذاری اجتماعی خواهد رساند. چند سرمقاله پشت سر هم درباره یک موضوع اگر قدرت اقناع بالا داشته باشند، در نهایت یک تفکر انتقادی را در میان مردم ترویج می‌دهند و باعث می‌شود آن‌ها اقدام مطلوب ما را انجام دهند.
سرمقاله مانند یک پازل
یک سرمقاله از اجزاء مختلفی تشکیل شده است. شما باید موضوع را به صورت عینی تبیین کنید به نحوی که اکثریت مردم حرف شما را بفهمند. هم‌چنین می‌توانید زوایای خبری مختلفی نسبت به موضوع را در سرمقاله بررسی کنید. بیان نظرات مخالف شما و نقد آن‌ها نیز می‌تواند قسمتی از سرمقاله باشد.
مهم‌ترین قسمت سرمقاله که بزرگ‌ترین بخش آن نیز است، جایی است که شما نظر و تحلیل خود را مطرح می‌کنید و به دنبال اثبات آن‌ها هستید. سرمقاله‌ها معمولاً رویکردی انتقادی دارند و کم‌کارکردها را بررسی می‌کنند. شما باید درسرمقاله علاوه بر نقد، راهکار هم پیشنهاد دهید. ارائه راهکارهایی جهت برون رفت از بحران و حل مسئله، بخش جدایی‌ناپذیر سرمقاله است.
نتیجه‌گیری، قسمت پایانی سرمقاله است که در آن شما مباحث خود را جمع‌بندی می‌کنید و محکم، مختصر نظر خود را بیان می‌کنید. هرکدام از این قسمت‌های مختلف سرمقاله مانند تکه‌های یک پازل هستند، باید به خوبی نوشته شوند و به درستی کنار هم قرار گیرند و اگر حتی یکی از آن‌ها ایرادی داشته باشد یا جذاب نباشد، شما سرمقاله‌ی مطلوبی نخواهید داشت.
انواع سرمقاله
در روزنامه‌نگاری چهار نوع سرمقاله وجود دارد. نوع اول که سرمقاله‌ی تفسیری نام دارد به توضیح یک موضوع می‌پردازد و از جنبه‌های مختلف آن را مورد بررسی قرار می‌دهد. برای مثال قانون هدفمندی یارانه‌ها تصویب شده است و یک رسانه در سرمقاله‌ی خود بدون جهت‌گیری آن را توضیح می‌دهد. یعنی نمی‌گوید این قانون خوب است یا بد، بلکه برای مخاطب روشن می‌کند که این قانون چه می‌گوید. سرمقاله‌ی انتقادی نوع دیگری از سرمقاله است که از سایر انواع آن رایج‌تر است. در این نوع، روزنامه‌نگار یک مسئله را تبیین می‌کند و اقدامات و تصمیماتی که منجر به بروز آن مشکل شده‌اند را به صورت سازنده نقد می‌کند. هم‌چنین راهکارهای پیشنهادی خود را نیز ارائه می‌دهد. برای مثال روزنامه‌ای که با برجام مخالف است، آن را مورد انتقاد قرار می‌دهد و راهی را که به نظرش برای حل مسائل کشور بهتر از برجام است، ارائه می‌کند.
تمجید، سومین نوع از سرمقاله را خلق می‌کند که محبوبیت زیادی بین روزنامه‌نگاران ندارد. این سرمقاله، اقدامات مثبت را تشریح می‌کند و فرد یا سازمانی را که در آن زمینه نقش داشته است، تحسین می‌کند. آخرین نوع سرمقاله، یادداشت متقاعدکننده است. این سرمقاله شباهت زیادی به نوع انتقادی دارد اما با یک تفاوت. در این جا شما عوامل ایجاد مسئله را نقد نمی‌کنید و فقط موضوع را تبیین و راهکار پیشنهاد می‌دهید یعنی کاری نداریم که چیزی باعث شده است این مسئله به وجود بیاید، بلکه فقط مسئله را شرح می‌دهیم و راهکارهایی را که به نظرمان موثر هستند، معرفی میکنیم. در این نوع از سرمقاله ما به دنبال اثبات این هستیم که راهکار ما بهترین است.
خشت اول سرمقاله
انتخاب سوژه، اولین و یکی از مهم‌ترین مراحل تنظیم سرمقاله است. همان‌طور که ذکر شد سرمقاله، موضع رسانه نسبت به یک موضوع است. اگر موضوعی که انتخاب می‌کنید اهمیت نداشته باشد، اعتبار روزنامه آسیب می‌بیند. رسانه‌ای که به یک موضوع بی‌اهمیت واکنش نشان می‌دهد و موضع رسمی در سرمقاله خود نسبت به آن اتخاذ می‌کند، مورد تمسخر قرار خواهد گرفت.
شما باید دقت کنید که مسئله‌ای را انتخاب کنید که اولاً برای مردم مهم باشد و در زندگی آن‌ها تاثیر بسزایی داشته باشد. برای مثال نایاب شدن یک کالای اساسی، سوژه‌ی خوبی است اما طلاق یک سلبریتی نه. ثانیاً این مسئله، ترجیحاً ملی باشد و مردم زیادی را درگیر کند. پرداختن به یک مشکل استانی اولویت کم‌تری نسبت به مسائل کشوری دارد. البته ممکن است زمانی شما به این نتیجه برسید که این مسئله در استان ممکن است به یک بحران ملی تبدیل شود. در آن صورت می‌توانید آن را بررسی کنید.
سرمقاله‌نویسی، سخت و جذاب
نگارش سرمقاله مانند حرکت روی لبه‌ی پرتگاه است. اگر کار خود را به درستی انجام دهید، به اثرگذاری مطلوبی خواهید رسید اما یک قدم اشتباه کافی است تا اعتبار شما و روزنامه‌تان به خطر بیافتد. تسلط به مهارت یادداشت‌نویسی، یادگیری علم منطق، شناخت انواع و قسمت‌های مختلف یک سرمقاله به شما کمک خواهند کرد تا در این مسیر موفق شوید. در مقالات آینده از ایرنا مدرسه نکات مهم دیگری را پیرامون نگارش سرمقاله مورد بررسی قرار خواهیم داد.
نظر شما